Πώς αλλάζουν οι στοματικές ικανότητες ενός παιδιού καθώς μεγαλώνει

Καραμπούλα Νατάσσα, Λογοθεραπεύτρια στο Κέντρο Ειδικών Θεραπειών «Έλλογον»

Όταν αναφερόμαστε στις στοματοκινητικές ικανότητες ενός παιδιού μιλάμε ουσιαστικά για το τι είναι σε θέση να κάνει το παιδί κινητικά με τη σιαγόνα του, με τα χείλη του, τη γλώσσα του, τα δόντια και τη μαλακή υπερώα. Αυτές οι δομές του στόματος του παιδιού είναι σε διαρκή συντονισμό και αλληλεξάρτηση και του επιτρέπουν να αναπτύξει κρίσιμες ικανότητες για την επιβίωση και την ανάπτυξη του, όπως είναι η ικανότητά του να πίνει, να τρώει και να μιλάει.

Οι σημαντικότερες στοματοκινητικές κατακτήσεις γίνονται στο διάστημα από τη γέννηση του παιδιού και μέχρι τα τρία πρώτα χρόνια ζωής. Στην ηλικία των τεσσάρων ετών αναμένουμε ένα παιδί να είναι σε θέση να καταναλώνει υγρά και στερεές τροφές, χωρίς να πνίγεται.

Πιο συγκεκριμένα γνωρίζουμε ότι το έμβρυο αναπτύσσει αντανακλαστικά σχετικά με τις στοματικές ικανότητες από την τριακοστή έκτη (36η) εβδομάδα της κύησης. Οι ικανότητες αυτές σχετίζονται με την απομύζηση (ρούφηγμα).

Από τη γέννηση και μέχρι τους τρεις πρώτους μήνες ζωής τα μωρά έχουν αντανακλαστικά για την προστασία των αεραγωγών τους, ανταποκρίνονται σε ερεθίσματα, που γίνονται αντιληπτά γύρω από το στόμα τους, στρέφουν το κεφάλι τους για να αναζητήσουν τη θηλή, αν κάποιος τους χαϊδέψει το μάγουλο, είναι σε θέση να τρέφονται από τη θηλή (είτε μέσω θηλασμού, είτε μέσω λήψης τροφής από μπουκάλι), συντονίζουν την αναπνοή τους με τα ρουφήγματά τους για όσο θηλάζουν ή πίνουν γάλα από μπουκάλι.

Από τριών έως έξι μηνών περιμένουμε το μωρό να είναι σε θέση να δεχθεί τις πρώτες πολτοποιημένες τροφές (φρούτα, λαχανικά και κρέμες με βάση τα σιτηρά) και αυτή η περίοδος επιφέρει μία σημαντική μετάβαση για το ίδιο, μιας και ολοένα και πιο σύνθετες στοματικές ικανότητες απαιτούνται για τη λήψη της τροφής του. Για το τάισμα του δέχεται στο στόμα του την αίσθηση του κουταλιού. Μέχρι τους εννέα μήνες ζωής θα είναι σε θέση να καθαρίζει το κουτάλι από τα υπολείμματα της τροφής, χρησιμοποιώντας επιδέξια το άνω χείλος του. Σε αυτό το διάστημα –και πάντα με παρακολούθηση από παιδίατρο- γίνεται εισαγωγή και άλλων τροφών στο διαιτολόγιό του (εισάγεται π.χ. το κρέας στις πολτοποιημένες τροφές του). Είναι σημαντική η καταγραφή του είδους των τροφών που δέχεται το μωρό καθώς και η ευκολία ή δυσκολία με την οποία εισάγονται οι τροφές στο διαιτολόγιό του.

Για το διάστημα από τους εννέα μήνες ζωής και μέχρι τα πρώτα γενέθλια το μωρό αποκτά την ικανότητα να κλείνει επαρκώς τα χείλη για να πιει υγρά, αρχίζει να παίρνει μικρά κομμάτια τροφής και τα φέρνει στο στόμα σε μια προσπάθεια «αυτοδιαχείρισης» της τροφής, δοκιμάζει να πίνει μόνο του, αρχίζει να μπορεί να πίνει από καλαμάκι.

Για το επόμενο εξάμηνο το παιδί αρχίζει να συντονίζει καλύτερα και για περισσότερο χρόνο τα μοντέλα αναπνοής και ρουφήγματος-κατάποσης, αρχίζει να καταναλώνει μεγαλύτερα κομμάτια τροφής (όχι πια πολτοποιημένα), είναι σε θέση να δαγκώνει (μπισκότα, κράκερς) και τέλος για όσο μασάει την τροφή είναι σε θέση να μετακινεί επιτυχώς το βλωμό μέσα στο στόμα του από τη μία πλευρά στην άλλη.

Μέχρι να κλείσει τα τρία χρόνια είναι σε θέση να πίνει με καλαμάκι, αλλά και από ανοιχτά κύπελα, μιας και μπορεί να κλείνει επιτυχώς τα χείλη γύρω από το στόμιο του κύπελου και να διατηρήσει αυτή τη θέση των χειλιών, για όσο χρειάζεται ώστε να πιει με επιτυχία και χωρίς σημαντικές διαρροές. Παράλληλα, μπορεί να χρησιμοποιεί το κουτάλι μόνο του.

Ένα παιδί πέντε ετών σταδιακά μπορεί να μασά και να καταπίνει τροφές διαφορετικών υφών (κρέας, τηγανητά φαγητά, κομμάτια φρούτων και λαχανικών, κ.α.), να χρησιμοποιεί πηρούνι και να πίνει από ανοιχτό κύπελλο, χωρίς ατυχήματα.

Μία σημαντική σημείωση για την κατανόηση του πώς ωριμάζει ο στοματοκινητικός μηχανισμός είναι ότι γενικά εξέλιξη θεωρείται η ικανότητα απομόνωσης της κίνησης. Όσο πιο καλά μπορεί το παιδί να απομονώνει (να κινεί ανεξάρτητα από τις γύρω ανατομικές δομές) την κίνηση της σιαγόνας του, των χειλιών, των μάγουλων και της γλώσσας, τόσο πιο καλές κρίνονται οι στοματοκινητικές του ικανότητες.

Είναι απαραίτητο οι γονείς και οι πιθανοί άλλοι φροντιστές των παιδιών να παραμένουν κοντά τους στη διάρκεια των γευμάτων, τόσο για λόγους ασφάλειας, όσο και γιατί είναι σκόπιμη η παρατήρηση της εξέλιξης των στοματικών ικανοτήτων. Σήμερα γνωρίζουμε ότι αν οι στοματικές ικανότητες, που απαιτούνται για τη λήψη της τροφής, αναπτύσσονται κατά το τυπικό, τότε αναμένουμε ευκολότερα και γρηγορότερα και ο μηχανισμός της άρθρωσης να είναι έτοιμος για την ομιλία.

• Megan-Lynette Richmond, M.S. CCC-SLP, Oral Motor Developmental Milestones, Super Duper Handy Handouts, Number 122, 2006.
• Margaret M. Earnest, Preschool Motor Speech Evaluation & Intervention, Pro-ed, 2000.